Opdat wij niet vergeten

Dodenherdenking 2008

Toespraak, namens de gemeente Sint Michielsgestel, door wethouder Ben Leenen. 

Het afgelopen jaar hebben twee realistische romans van de Amerikaans Afghaanse schrijver Hoseini bovenaan gestaan in de boeken top tien. In ‘De vliegeraar’ en ‘Duizend schitterende zonnen’ schetst de auteur de teloorgang van een min of meer vrije samenleving en oplopende onderdrukking van de individuele mens en gehele bevolkingsgroepen in Afghanistan.

De lezer wordt in deze verhalen meegezogen in de vooral pijnlijke belevenissen van enkele mensen in een sterk veranderende Afghaanse samenleving van een aantal jaren geleden. Als lezer kun je niet anders dan meeleven en meevoelen met de hoofdpersonen in beide romans, hun vrijheid en veiligheid worden op zo gruwelijke wijze bedreigd dat je je wel betrokken moet voelen.

Je voelt je solidair met hen, omdat het zo indruist tegen je rechtsgevoel. Je hebt de neiging je eigen stem te verheffen tegen zoveel ellende en onrecht. Via deze verhalen, getuigenverslagen en nieuwsitems worden wij getuige van onderdrukking ergens anders op de wereld.

Vandaag drieënzestig jaar geleden stonden wij aan de vooravond van het einde van een periode van onderdrukking in ons land: morgen vieren wij die bevrijding. De Tweede Wereldoorlog was een periode die ontelbaar veel slachtoffers maakte onder soldaten, verzetstrijders en gewone burgers. Het is op deze mooie lenteavond dat wij hun dood herdenken. Ook herdenken wij de dood van hen die in al die andere oorlogen en conflicten hun leven verloren.

Het aantal ooggetuigen van die periode wordt echter steeds kleiner en het is nog slechts een kwestie van enkele jaren dat wij de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog gedenken zonder de aanwezigheid van deze getuigen. Dat wat in onze eigen achtertuin gebeurde en onze eigen voorouders overkwam, kunnen wij dan nog slechts herdenken met verhalen en historische feiten. Zoals de Afghaanse onderdrukking voor ons in beeld is gebracht door een schrijver als Hoseini, zo kunnen wij deze duistere periode dan nog slechts voor de geest blijven halen door de verhalen van onze eigen schrijvers.

Op dit moment is de Nederlandse schrijfster, Marga Minco, aanwezig bij de kranslegging op De Dam. Het zijn onder andere haar verhalen over de jodendeportatie die ons moeten blijven herinneren aan dat wat wij nooit meer willen meemaken. Haar boek ‘Het bittere kruid’ is zo’n verhaal dat een monument is tegen de onderdrukking en voor de vrijheidsstrijd.

Jaarlijks wordt onder middelbare scholieren een gedichtenwedstrijd georganiseerd rond het thema ‘dodenherdenking 4 mei’. Wat kenmerkend is voor veel gedichten die deze jongeren van rond 16, 17 jaar schrijven, is dat zij oproepen tot het blijven vertellen van de verhalen van weleer. Ik wil eindigen met het gedicht van de 17-jarige Bonnie Bengsch, één van de winnende gedichten van deze wedstrijd. Haar prijs is dat zij dit gedicht op dit moment mag voordragen bij de herdenking in het voormalige doorgangskamp Westerbork.

Meidoorn

Er is een boom gegroeid
uit een zaad, de jaren
en de velen die zijn begraven.
Een boom van drie en zestig jaar oud
in de tuin van onze gedachten

Als we dag en nacht blijven kijken
Lijkt het of de boom niet groeit
En de tijd stil staat

Maar vandaag leggen we
een krans, een jaar, een ring
om de stam, die breed is
als een omarming.

Er is een boom gegroeid
uit de aarde van de jaren
toen er velen vielen, eerder, later
en samen met de bladeren van de herfst

Altijd
zal die boom er zijn
en groeiend naar het licht
zal hij steeds beter weten
waar de plek van zijn ontstaan is.