Opdat wij niet vergeten

Toespraak van de Heer J. van der Donk (Wethouder)

Vrijheid is kiezen en delen

Herdenken en vieren is niet alleen iets van het verleden, maar veronderstelt ook een actieve houding in het heden. Waar mensen samenleven, bestaat vrijheid alleen als mensen die met elkaar delen, want mensen kunnen vrijheid maken en breken. Om de vrijheid veilig te stellen, zal iedereen zijn verantwoordelijkheid moeten nemen. Het instandhouden van vrijheid vraagt betrokkenheid en verantwoordelijkheid van iedereen die vrijheid liefheeft. Een belangrijke manier om dat te doen is deelnemen aan het politieke proces. Zo kunt u invloed uitoefenen op de manier waarop beslissingen worden genomen en hoe de mensen met deze besluitvorming omgaan.

U kunt iemand kiezen in wie u vertrouwen hebt en die voor uw belangen op wil komen. In feite delegeert u uw medeverantwoordelijkheid voor bepaalde zaken aan andere mensen, maar hierdoor wordt de afstand tussen burger en vertegenwoordiger groter en het contact anoniemer. Democratie vereist niet alleen dat mensen bereid zijn om vertegenwoordigers te kiezen, maar ook dat zij bereid zijn om hun belangen te delen met die van anderen. Democratie bestaat alleen als mensen kiezen en delen. De persoon aan wie u uw stem hebt gedelegeerd, kan soms besluiten nemen waarmee u het niets eens bent. Uw politieke vertegenwoordiger heeft immers te maken met andere vertegenwoordigers die andermans belangen of ideeën vertegenwoordigen. Om samen verder te kunnen, is het vaak nodig wat toe te geven, om concessies te doen. Accepteert u dat van uw gekozen vertegenwoordiger? Want uiteindelijk zijn het de gekozen mensen aan de top die de macht hebben beslissingen te nemen over de bescherming van minderheden, over de vrijheidsrechten als vrijheid van meningsuiting, vrijheid van godsdienst, vrijheid van vereniging, en de rechten op welzijn en welvaart.

Politiek kan mensen vrijheid ontnemen en politiek kan mensen vrijheid bieden. De manier waarop de politiek in een land is geregeld, is bepalend voor de staat van de vrijheid van de mensen. Als het recht van de sterkste heerst in een land, zal er een dictatuur zijn waar een enkeling het voor het zeggen heeft. De machthebbers hebben ook de (gewelds-)middelen om de macht te handhaven. In dictaturen worden de grenzen van de vrijheid en de verdeling van welvaart vastgesteld door enkelen. Meestal ten gunste van henzelf en ten koste van de bevolking. Mensen wordt informatie onthouden en zij kunnen niet participeren in de besluitvorming. Hier ontneemt de politiek de vrijheid van mensen. Maar als geprobeerd wordt om iedereen maximale vrijheid te geven, zonder dat die ten koste gaat van anderen, kan politiek ook vrijheid bieden. Het principe van democratie is tenslotte dat ieder mens gelijkwaardig is en in het bestuur evenveel te zeggen heeft: algemeen kiesrecht, actief en passief voor iedereen. Mensen hebben toegang tot relevante informatie en kunnen participeren. Een goede democratie is een vorm van politiek die mensen vrijheid biedt. Om die vrijheid te houden en te waarborgen is het van belang dat het democratisch politieke proces optimaal functioneert.

Het politieke proces loopt vast als burgers daar niet meer aan deelnemen en zich er niet langer betrokken bij voelen. Iedereen heeft de vrijheid en verantwoordelijkheid deel te nemen aan het politieke proces, door zich te informeren en door zijn stem te laten horen bij verkiezingen.

Op 4 en 5 mei denken we in Nederland terug aan de Tweede Wereldoorlog. We herdenken de slachtoffers van machtsmisbruik in Europa en Azië. We herinneren ons de tijd waarin de Nederlandse rechtsstaat was uitgeschakeld, Nederlandse burgers geen rechten meer had den en vrijheid was verdrongen door rechteloosheid en willekeur van de Duitse en Japanse bezetters. De democratisch gekozen bestuurders in Nederland werden op non-actief gezet, te beginnen met de Joodse vertegenwoordigers, en vervangen door dictatoriaal gezag. Verkiezingen vonden niet meer plaats. Het contact tussen burgers en overheid raakte geblokkeerd; er was geen sprake meer van een tweerichtingsverkeer. De vertrouwensrelaties tussen burgemeester en burgers ontbrak geheel. Pas toen beseften de meeste Nederlanders hoe onlosmakelijk een democratisch georganiseerde politiek is verweven met vrijheid. De Duitse bezetting had de Nederlanders beroofd van het recht om mee te beslissen over plaatselijk, provinciaal en landsbestuur. De politiek had burgers de vrijheid ontnomen.

De geschiedenis van de Europese eenwording na de Tweede Wereldoorlog laat zien dat politiek vrijheid kan bieden aan landen die tot dan toe weinig vrijheid hebben gekend. Het lijkt zo vanzelfsprekend dat de landen in Europa vriendschappelijk met elkaar omgaan, dat we zonder grensoponthoud naar ons vakantieadres in Europa kunnen rijden, met een munt kunnen betalen en overal in Europa kunnen studeren, werken en wonen. Maar deze vrijheden zijn allemaal van na de Tweede Wereldoorlog en te danken aan de Europese eenwording. Op 4 mei realiseren we ons dat  Europese landen elkaar 58 jaar geleden nog naar het leven stonden.

Bevrijdingsdag is een uitstekend moment om te beseffen wat de Europese instellingen betekenen voor de vrijheid die we nu kennen. Want vrijheid voor iedereen, betekent verantwoordelijkheid van allen. Vrijheid is voortdurend kiezen en delen.